Debata o narodowej misji pamięci. Kongres Pamięci Narodowej

Trwa Kongres Pamięci Narodowej w Warszawie (13-15 kwietnia). Jeden z paneli otwierających kongres dotyczył poszukiwania i identyfikacji ofiar wojen i represji w perspektywie czterech państw. Doświadczenia z pracy w tym obszarze wymieniali ppłk Dariusz Wudarzewski (Defense Prisoner of War/Missing in Action Accounting Agency w USA), Áron Máthé (Komitet Pamięci Narodowej na Węgrzech), dr Ladislav Kudrna (Instytut Badania Reżimów Totalitarnych w Czechach) i prof. Krzysztof Szwagrzyk, zastępca Prezesa IPN.

Ppłk Dariusz Wudarzewski (USA) przypomniał, że DPAA działa od 1995 r. i pomimo wykorzystanych informacji i środków nadal do odnalezienia pozostają szczątki blisko 20 tys. żołnierzy amerykańskich, zaginionych podczas drugiej wojny światowej oraz tysiąca ofiar działań wojennych na obszarze Pacyfiku i w Azji. Dodał, że w 2022 r. organizacji tej udało się odnaleźć 166 szczątków zaginionych żołnierzy. – Dla nas to jest niekończący się wysiłek, który trwa nieprzerwanie od wielu lat, ponieważ coraz lepiej rozumiemy zakres, w którym się poruszamy. Kongres Stanów Zjednoczonych daje nam zielone światło, żebyśmy kontynuowali tę misję – poinformował.

Áron Máthé (Węgry) tłumaczył, że teren po obozie Auschwitz-Birkenau jest największym „cmentarzem” deportowanych obywateli Węgier w czasie II wojny światowej. Wyjaśnił, że szczątki ofiar dwóch totalitaryzmów ekshumowano z terenu Węgier w większości już po wojnie. Dodał, że jednym z obszarów, na którym znajdują się groby masowe Węgrów jest teren byłego Związku Sowieckiego, czyli ziemie Ukrainy i Federacji Rosyjskiej, gdzie znajdują się groby więźniów politycznych i wojskowych (od Kamczatki, po Piotrogród aż po Kaukaz). Na podstawie umów międzyrządowych ofiary te spoczywają na lokalnych cmentarzach. Komitet Pamięci Narodowej na Węgrzech od lat czerpie swoje doświadczenie w zakresie poszukiwania zaginionych rodaków od IPN. – Na Węgrzech zawsze patrzymy na Instytut Pamięci Narodowej jak na starszego brata – mówił Áron Máthé.

Dr Ladislav Kudrna (Czechy) podczas debaty podzielił się informacją, że w Czechach dwa tygodnie temu powołano międzyresortową grupę specjalistów do ekshumowania i zbadania szczątków z cmentarza Ďáblickiego w Pradze. Powiedział, że ma nadzieję na to, iż dzięki niej uda się odnaleźć jak najwięcej pochowanych na tym cmentarzu ofiar. – Tam obok siebie leżą sprawcy oraz ofiary –leżą bohaterowie ruchu oporu, ale również członkowie gestapo, zdrajcy. To jest niestety niegodne tych ofiar – dodał. Zwrócił uwagę również na trudne uwarunkowania do pracy w zakresie poszukiwania i identyfikacji szczątków – W Czechach mamy poważny problem, ponieważ większość ofiar z czasów komunizmu zostało spalonych (...). W latach 60-tych zostały zlikwidowane również księgi pogrzebowe, co oznacza, że historycy muszą analizować każdy pojedynczy przypadek – podkreślił prelegent.

Prof. Krzysztof Szwagrzyk, zastępca Prezesa IPN podsumowując historię docierania do miejsc ukrytych grobów naszych rodaków – ofiar totalitaryzmów niemieckiego i sowieckiego powiedział:

– W Polsce mamy za sobą 20 lat doświadczeń w poszukiwaniach grobów albo inaczej: dołów śmierci ze szczątkami polskich bohaterów. Pamiętam ten czas sprzed kilkunastu lat i mogę powiedzieć, że bardzo się cieszę, że po tym czasie dzisiaj ten proces poszukiwań jest procesem państwowym. Taką decyzję podjęło Państwo Polskie w 2016 roku, aby stworzyć specjalne biuro – Biuro Poszukiwań i Identyfikacji, które jest jedną z komórek Instytutu Pamięci Narodowej. Dziś w naszym zespole pracuje ok. 70 osób, na terenie całego kraju – powiedział

– Jestem przekonany, że z tego spotkania narodzi się coś dobrego, czyli że będą miały miejsce konkretne działania, które doprowadzą do odnalezienia szczątków zamordowanych Amerykanów, Węgrów, Czechów i Polaków. My na pewno jako członkowie Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN będziemy odnosić się z szacunkiem do każdego, kto taką współpracę będzie chciał z nami realizować. Podzielimy się także naszą wiedzą i umiejętnościami oraz pokornie będziemy uczyć się w kwestiach, które dla nas na dzisiaj jeszcze nie są do końca rozpoznane – podsumował spotkanie prof. Krzysztof Szwagrzyk.

Na Kongresie Pamięci Narodowej, który odbywa się w Warszawie Biuro Poszukiwań i Identyfikacji IPN ma swoje stoisko. Można spotkać tam pracowników, biorących udział w poszukiwaniu szczątków polskich bohaterów i dowiedzieć się o procesie prowadzącym do ich odnalezienia i rozpoznania. Stoisko odwiedzają dorośli, młodzież i najmłodsi.

BPiI,
13.04.2023 r.