Pracownicy Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN przeprowadzili rekonesans w Kazachstanie

Podczas wizyty w dniach 24 maja - 1 czerwca br. w Kazachstanie grupa robocza z Biura Poszukiwań i Identyfikacji Instytutu Pamięci Narodowej, w ramach badań naukowych związanych z projektem ewidencji nieupamiętnionych miejsc pochówku obywateli polskich represjonowanych przez władze sowieckie w latach 1936-1956, przeprowadziła rekonesans na cmentarzach przyległych do kopalni węgla i miedzi w Karagandzie i Żezkazganie. W okresie funkcjonowania łagrów przy tych kopalniach pracowali także więźniowie narodowości polskiej deportowani i internowani w obu miastach. Z racji ciężkich warunków pracy i życia, śmiertelność wśród łagierników była znaczna, a ciała zmarłych chowane były na miejscowych cmentarzach. Według zebranej w trakcie badań archiwalnych dokumentacji ustalone zostały lokalizacje cmentarzy, jak również lokalizacje polskich pochówków.

Rekonesans archeologiczny w okolicy miejscowości Żezkazgan miał również na celu zapobieżenie ewentualnej likwidacji polskich pochówków związanej z rozbudową infrastruktury przemysłowej poprzez likwidację starego cmentarza. Spenetrowany cmentarz zajmują powojenne pochówki mieszkańców Rudnika i okolic, w tym także osób represjonowanych różnych narodowości, które z różnorodnych powodów nie opuściły Kazachstanu. Na cmentarzu pochowane są osoby wyznań: prawosławnego, rzymsko-katolickiego i ewangelickiego jak również bezwyznaniowe, które zmarły w wyniku naturalnych oraz w wypadkach kopalnianych. Podczas rekonesansu na cmentarzu nie potwierdzono obecności pochówków obywateli polskich więzionych i zmarłych w obozie 502 w Żezkazganie, który istniał w 1945 r.

W czasie wizyty w Żezkazganie odbyły się spotkania robocze z pracownikami Muzeum Historyczno-Archiwalnego w Żezkazganie (Жезказганский историко-археологический музей) w kontekście wymiany doświadczeń w badaniach historycznych nad problemem dokumentacji strat wśród ofiar represji totalitarnych i ewentualnej możliwości współpracy na gruncie archiwalnym i archeologicznym. Dzięki uprzejmości Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Żezkazganie na czele z panią dyrektor Raushan Kaparovą specjaliści Biura Poszukiwań mogli zaprezentować działalność Biura zarówno na polu archiwalno-historycznym i metodykę oraz wyniki prac archeologicznych związanych z poszukiwaniem ofiar totalitaryzmów w Polsce i poza granicami. W czasie forum historycznego odbyło się także spotkanie z akimem miasta Żezkazgan, panem Kairatem Absattarovem, który zapewnił o przychylności władz dla wspierania projektów naukowych związanych z historią regionu.

W czasie wizyty w Żezkazganie pracownicy Biura Poszukiwań i Identyfikacji odwiedzili symboliczne miejsce pamięci ofiar powstania więźniów łagru w Kengirze, gdzie oddano hołd pomordowanym.

W dniach 29 i 30 maja przeprowadzono również rekonesans na cmentarzach w Karagandzie w dawnej dzielnicy Kompaniejsk, a także przy kopalni im. Kostenki.

30 maja 2022 r. w Karagandyjskim Uniwersytecie im. E.A. Bukietowa (Карагандинский университет им. академика Е.А. Букетова) pracownicy Biura Poszukiwań i Identyfikacji Instytutu Pamięci Narodowej wzięli udział w międzynarodowej konferencji naukowej poświęconej upamiętnieniu ofiar represji politycznych i wielkiego głodu w Kazachstanie w latach 1932-1933. Po konferencji odbyło się spotkanie z Rektorem Uniwersytetu, doktorem prawa, prof. Nurlanem Dulatbekovem, w którym uczestniczyli przedstawiciele Centrum Badań Ludobójstwa i Oporu Litwy (Lietuvos Gyventojų Genocido ir Rezistencijos tyrimo centras) na czele z dyrektorem, prof. Arunasem Bubnysem. Byli także m.in. Konsul Honorowy Litwy w Karagandzie pan Vitalijus Tvarijonas, Prezes Karagandyjskiego Stowarzyszenia Polaków „Polonia”, pan Witalij Chmielewski oraz przedstawicielki Biura Poszukiwań i Identyfikacji Instytutu Pamięci Narodowej dr Ewa Kowalska i Sylwia Kurzyp. Celem spotkania była wymiana doświadczeń na gruncie poszukiwań miejsc pochówku oraz pozyskiwanie źródeł do badań naukowych.

Dzień 31 maja obchodzony jest jako dzień pamięci ofiar represji totalitarnych Kazachstanie. W czasie uroczystości memoratywnych w Spassku koło Karagandy (Спасск мемориалы) przy pomniku upamiętniającym polskie ofiary delegacja Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN wraz z Panem Witalijem Chmielewskim, Prezesem Karagndyjskiego Stowarzyszenia Polaków „Polonia”, a także z prof. Arunasem Bubnysem, Dyrektorem Centrum Badań Ludobójstwa i Oporu Litwy złożyła kwiaty. Podczas uroczystości miał miejsce również pogrzeb szczątków trzynastu osób narodowości litewskiej, więźniów politycznych, których szczątki przeniesiono tu z likwidowanego cmentarza koło osiedla Rudnik.

W uroczystych wydarzeniach uczestniczyli ambasadorzy z ponad dwudziestu krajów, a także przedstawiciele Unii Europejskiej w Kazachstanie oraz lokalnych instytucji.

Во время визита в дни 24 мая - 1 июня т. г. в Казахстане рабочая группа из Бюро Поисков и Идентификации Института Национальной Памяти в рамках научных исследований, связанных с проектом учета не упомянутых мест захоронений польских граждан, репрессированных советскими властями в 1936-1956 гг., провела рекогносцировку на кладбищах, прилегающих к угольным и медным шахтам в Караганде и Жезказгане. В период функционирования лагерей на этих рудниках работали также заключенные польской национальности, депортированные и интернированные в обоих городах. Из-за тяжелых условий жизни и труда, смертность среди лагерников была значительной, а тела умерших хоронили на местных кладбищах. Согласно собранной в ходе архивных исследований документации, были установлены места расположения кладбищ, а также места польских захоронений на них.

Археологическая рекогносцировка в окрестностях г. Жезказган также была направлена на предотвращение возможной ликвидации польских захоронений, связанной с расширением промышленной инфраструктуры путем ликвидации старого кладбища. Вскрытое кладбище занимают послевоенные захоронения жителей Рудника и окрестностей, в том числе репрессированных лиц разных национальностей, которые по разным причинам не покинули Казахстан. На кладбище похоронены лица православного, римско-католического и евангелического вероисповедания, а также лица, не принадлежащие к какой-либо конфессии, которые умерли в результате естественных причин, а также в результате несчастных случаев на шахтах. В ходе рекогносцировки не было подтверждено на кладбище наличие захоронений польских граждан, заключенных и умерших в лагере 502 в Жезказгане, существовавшем в 1945 г.

Во время визита в Жезказган состоялись рабочие встречи с сотрудниками Жезказганского историко-археологического музея в контексте обмена опытом в исторических исследованиях по проблеме документирования потерь среди жертв тоталитарных репрессий и возможности сотрудничества на архивной и археологической почве. Благодаря Историко-археологическому музею в Жезказгане во главе с директором Раушан Капаровой, специалисты Бюро Поисков и Идентификации смогли представить деятельность Бюро как на архивно-исторической сфере, так и на методической, а также результаты археологических работ, связанных с поиском жертв тоталитаризма в Польше и за ее пределами. В ходе исторического форума также состоялась встреча с акимом города Жезказган, г-ном Кайратом Абсаттаровым, который заверил в благосклонности властей в поддержке научных проектов, связанных с историей региона.

Во время визита в Жезказган сотрудники Бюро Поисков и Идентификации посетили символическое место памяти жертв восстания узников лагеря в Кенгире, где почтили память убитых.

29 и 30 мая также была проведена рекогносцировка на кладбищах в Караганде в бывшем районе Компаниейск, а также на шахте им. Костенко.

30 мая 2022 г. в Карагандинском государственном университете им. Е.А. Букетова, сотрудники Бюро Поисков и Идентификации Института национальной памяти приняли участие в международной научной конференции, посвященной памяти жертв политических репрессий и Великого голода в Казахстане в 1932-1933 гг. После конференции состоялась встреча с Ректором университета, доктором юридических наук, профессором Нурланом Дулатбековым, в которой приняли участие представители Центра исследований геноцида и резистенции жителей Литвы (Lietuvos Gyventojų Genocido ir Rezistencijos tyrimo centras) во главе с директором, профессором Арунасом Бубнисом, Почетный консул Литвы в Караганде г-н Виталиюс Тварийонас, Председатель Карагандинского сообщества поляков «Полония» г-н Виталий Хмелевский, Председатель Бюро Поисков и Идентификации Института национальной памяти доктор Ева Ковальска и Сильвия Курзип. Целью встречи был обмен опытом на основе поиска захоронений и получения источников для научных исследований.

Во время церемонии поминовения в Спасске под Карагандой (Спасск мемориалы) у мемориала памяти польских жертв делегация Бюро Поисков и Идентификации Института национальной памяти вместе с г-ном Виталием Хмелевским, Председателем Карагандинского сообщества поляков «Полония» и профессором Арунасом Бубнисом, директором Центра исследований геноцида и резистенции жителей Литвы возложила цветы. Во время церемонии также состоялось захоронение останков тринадцати лиц литовской национальности, политзаключенных, останки которых были перенесены сюда с ликвидированного кладбища близ поселка Рудник.

В торжественных мероприятиях приняли участие послы более двадцати стран, а также представители Европейского Союза в Казахстане и местных учреждений.

BPI IPN

4.07.2022 r.

Fot.:

K. Mikołajczyk/BPiI IPN

S. Kurzyp/BPiI IPN

Altynay Birmuhanova/Жезказганский историко-археологический музей